ÇOK BOYUTLU ALTERNATİF BİTKİ KENEVİR KORKMAYALIM
Günümüzde pek çok farklı amaç için kullanılan önemli bir endüstri bitkisi olan kenevirin kullanım alanı ve miktarı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Kenevir bitkisinden elde edilen lif, tohum, sap, kök, yaprak ve çiçekler birçok farklı sektörde değerlendirilmektedir. Uzun yıllar boyunca lifleri dokuma, ip, urgan, halat gibi amaçlar için kullanılmış ve kullanılmaktadır.
Çeşitli tür ve alt türleri olan bu bitkinin, bazı türleri ise uyuşturucu amacıyla yasadışı olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden dünyada son yüzyıl içinde muhtelif zamanlarda yasaklamalarla karşılaşmıştır. Kenevir, son yirmi yılda yeniden önemi artan, yasaklarla birlikte kapanma noktasına gelen endüstrisi canlanmaya başlamıştır.
Dünya’da kenevirin kullanımı ve sanayisinin gelişme göstermesiyle, Türkiye’de de 2016 yılında revize edilen kenevir yönetmeliği ile 19 ilde kenevir ekimine izin verilmiştir. Bu yönetmelik 29 Eylül 2016 revize edilerek yeniden “kenevir yetiştiriciliği ve kontrolü hakkında yönetmelik” ismiyle resmi gazetede yayımlandı. Bu Yönetmeliğin amacı, kenevire bağlı uyuşturucu madde üretiminin engellenmesinin sağlanması için izinli kenevir yetiştiriciliğine ve izinsiz kenevir yetiştiriciliğine dair yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.
1950’li yıllarda dünyada yaklaşık bir milyon hektar alanda üretimi yapılan kenevir ekim alanları sürekli azalarak, 1990’lı yılların sonuna doğru 130 bin hektarlara kadar düşmüştür. 2015-2020 arasında kenevir ekim alanları FAO’nun 2021 verilerine göre 40-42 bin ha alanda lif amaçlı ekim, 30-35 bin hektar alanda da tohum amaçlı ekim yapıldığı bildirilmektedir. Dünyada kenevir tohumu üretiminde Fransa, lif üretiminde ise Kuzey Kore öne çıkmaktadır. Ancak medikal kenevir üretiminde ise Kanada, ABD, Çin ve AB ülkelerinde önemli artışlar ve ürün çeşitlilikleri oluşmuştur. Diğer taraftan kenevirle ilgili istatistiksel rakamları bazı ülkelerin tam olarak vermediği şeklinde de yorumlar bulunmaktadır.
Kenevirin faydaları
- Bir dekar kenevir, 25 dekarlık orman kadar oksijen üretir.
- Bir dekar kenevirden, dört dekar ağaca eş kâğıt çıkar.
- Bir ağaç 20-50 yılda yetişir, kenevirse dört-beş ayda beş metre yüksekliğe ve olgunluğa erişir.
- Kenevir 8 kez kâğıda dönüştürülebilir, ağaç 3 defa dönüştürülebilir.
- Dönüşümlü ziraatta uygun yaz bitkisidir, dünyanın her yerinde kolaylıkla yetişir.
- Aşırı suya ihtiyaç duymaz.
- Kendisini böceklerden korumak için kimyasal ilaçlamaya ihtiyaç yoktur, dayanıklıdır. Yani kenevirle yapılan tekstil ürünlerine organik üretim gözüyle bakılabilir.
- Tüm petrokimya ürünleri, yenilenebilir olarak kenevirden daha ucuza üretilebilir.
- Endüstriyel kenevirde psikoaktif (uyuşturucu) madde oranı eser miktardadır.
Kenevirin kullanıldığı başlıca sektörler
- İlaç yapımı
- Kâğıt yapımı
- Yakıt yapımı (biyoyakıt)
- Kumaş yapımı
- Otomotiv sektörü
- Petrol ve petrokimyanın kullanıldığı her alanda alternatif
- Kozmetik ve sabun yapımı
- Kenevirin medikal ve çevresel kullanımı
- Kemoterapi, Glokom, artrit, romatizma, kalp, sara, astım, mide, uykusuzluk, omurga rahatsızlıkları gibi en az 250 hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçlarda kenevir kullanılmaktadır.
- Bataklık kurutmada çok etkilidir.
- Radyasyon temizleyicidir.
- Olağanüstü miktarda oksijen üretir.
Kenevir temmuz – ağustos aylarında soluk yeşilimsi renkli çiçekler açan, kültürü yapılan tek yıllık otsu bir bitki. İsmi anıldığında akla ilk olarak uyuşturucu gelse de yukarıda bahsettiğimiz gibi kenevirin çok çeşitli endüstriyel kullanım alanları var. Pek çok ülkede yasaklı bitki konumunda olan kenevirin ABD’de 2014 yılında ekimi kontrollü olarak serbest bırakıldı. ABD’de 19 eyalette 2015’ten bu yana çiftçilere yaklaşık 1.500 kenevir lisansı verilirken, 32 üniversitede kenevir araştırmaları yapıldığı yapılan araştırma sonuçlarına yansımış.
Bu gelişmeler ışığında ABD’de kenevir ürünlerinin satışından 2017 yılında 820 milyon dolar gelir elde edilmiş ve henüz açıklanmasa da 2020’li yıllarda bu gelirin milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir.
Ülkemizde 19 ilde kenevir yetiştiriciliği yapılmakta ve yıllık 1 ton civarında kenevir tohumu üretilmekte. Bu rakam 1960 yıllarda üretilen miktarın yaklaşık yüzde 1’i kadardır. Yani ciddi bir potansiyel atıl durmaktadır. Ülkemizde endüstriyel kenevir üretiminde ortalama 100 kg/da lif, 60-80 kg/da tohum elde edilmektedir.
Dünya kenevir piyasasına bakıldığında; gerek tohum gerekse de endüstrisi bağlamında başı Fransa, Çin ve İsrail’in çektiği son dönemlerde de ABD’de sürekli bir yükseliş eğiliminin olduğu görülmektedir. Pazar 2017 yılında 4 milyar dolara ulaşmışken 2025 yılında 20 milyar doların üzerine çıkması beklenmektedir.
Ülkemizde sapları lif, tohumları çerez veya pasta-börek üzerinde süsleme amaçlı kullanılır. Tohumunda bulunan % 30 kadar yağın yarısı Lin oleik (omega-6) yağ asididir. Saplarında bulunan lifler, keten lifine göre daha kaba olduğu için dokumadan ziyade örme maksadıyla dayanıklılık gerektiren ip, sicim, urgan ve halat yapımında veya yüksek tonajlı ambalajlar için kullanılır.
Kenevir, dişi ve erkekleri ayrı ayrı olan bitkilerdir. Erkekler daha zayıftır ve dölleyici olarak, dişilerinden ise tohum elde edilir. Şubat 2019 Tarım ve Orman Bakanlığının kenevir üretimini arttırma çalışması ve Cumhurbaşkanımızın son kenevir talimatı ile kenevir birden bire popüler oldu, medya başta olmak üzere üreticiler, üretici birlikleri farklı bölgelerin Belediye Başkanları, Milletvekilleri belirlenecek üretim alanlarında kendi bölgelerinin de yer alması çalışması başlattılar.
Durum, aktarıldığı gibi çok şey getirmez ama bir şeyler getirir. Her şeyden evvel şu bilinmeli ki, her bitkinin olduğu gibi kenevir bitkisinin de ekonomik bir değeri vardır. Kenevir ülkemizde yetiştirilecek potansiyele ve iklime sahiptir ancak su tüketimi oldukça fazla olan bitkilerden biridir. Bunun yanında kenevirden lifin alınması ciddi bir emeği ve masrafı gerektirir. Bölgelerin üretim alışkanlığı ve tecrübesi çok önemlidir.
Üretim yeri olarak Batı Karedeniz, Orta Anadolu’nun kuzeyi, Akdeniz, Eğe ve Marmara’nın bazı yerleri olabilir. Öncelikle şunu bilemek gerekir ki, ortalama yağışın yıllık 700 mm’nin üzerinde olan yerlerde yetiştirilmesi gereken bitki olup, diğer bölgelerde sulanması zorunludur.
Yukarıda ki isteklere göre bu bitkinin üretim yapılabilecek yerlerinin çok fazla olduğunu söylemek kolay değildir. Potansiyel olarak görülen yerlerde üretimi diğer ürünlere zarar vermez. Sulanarak üretilmesi durumunda mısır, şeker pancarı, patates, ayçiçeği gibi ürünlerle üretimdeki karlılık olarak yarışamaz, yani sulu tarımda tercih edilebilir ekonomik getirisi yüksek bir ürün değildir.
Türkiye’de Kenevir alanında yeni ve beklenen gelişmelerin olması için bazı yasal düzenlemelere, özellikle uyuşturucu ile mücadele yasasındaki ilgili maddelerin güncellenmesi gerekmektedir. Dünyada kenevir esaslı pek çok üründe olduğu gibi özellikle ilaç sektöründe ciddi büyümeler olurken, ülkemizde bundan hak ettiği payı almalıdır. Kenevir arazi kullanım etkinliğini artıran ve kırsal nüfusun azalması sorununa çözüme etki edecek çiftçilere ve kırsal topluluklara ek gelir getirebilen değerli ve çok yönlü bir üründür. Kenevir üretimi için örnek model olarak, Türkiye’de kontrollü olarak yetiştiriciliği yapılan haşhaş bitkisi alınabilir. Bu bitkide oluşan tecrübeden kenevir üretiminde yararlanılmalıdır.
Kenevir üretimine yön ve yol verecek temel, sözleşmeli üretim modelidir. Kenevir lif ve tohum üretimi, kontrolü, oluşturulacak tüm ürünlerde sanayisi, pazarlaması önemli yatırım gerektirir. Bunu başarmak da sözleşmeli üretimle mümkündür. Ayrıca her zaman dile getirdiğimiz toprak sağlığı, ıslahı ve organik madde miktarının arttırılması için önemli bir münavebe bitkisi olacak potansiyeli olduğu görülmektedir.
Keneviri ele alıp araştırınca, bazı bölgeler için münavebe bitkisi olabilir. Olayı fazlaca abartmadan ciddi bir organizasyon ile bu işi yürütülebilir.
Panzehir içende zehire şartlanmadan sayılan onca derman ve faydasında arayışımıza yoğunlaşmamız gereken bir bitki olduğuna kani olduk.
#topragınadamı
