TARIM VE GIDADA DEĞİŞEN ÜRETİM VE TİCARET ANLAYIŞI
Tarım ve gıda, artık sadece günümüzün değil geleceğin de meselesi olduğu anlaşılmıştır. Dünya nüfusu artıyor, kırsal nüfus azalıyor/ şehirler büyüyor, beslenme alışkanlıkları değişiyor, gıda sanayisi gelişiyor, küresel ısınma sonucu iklim sorunları yaşanıyor. Bir taraftan da tarım arazileri hızla azalıyor, istila ediliyor. Bu bize, tarım ve gıda açısından gelecek 10-20 yılın bugünkünden çok daha önemli ve kritik olacağını gösteriyor. 2050 yılında tahmin edilen nüfusu beslemek için tarımsal üretimin mevcut tarım arazilerinin korunması şartıyla iki katına çıkarılması gerektiği bilinen bir gerçek.
2020 yılında tarım sektörü Kovid-19 pandemisiyle ortaya çıkan kriz ve sonuçları nedeniyle benzeri görülmemiş zorluklarla karşılaşmıştır. Özellikle lojistik tarafında yaşanan aksamalar, işgücünde ortaya çıkan sıkıntı ve talepteki radikal değişiklikler dikkat çekmiştir. Pandemi dönemi, yerli gıdalara, kısa tedarik zincirlerine ve e-ticaret satışlarına olan talebin artmasıyla, önceden var olan bazı eğilimlerin güçlenmesine yol açmıştır. Ayrıca, sağlıkla ilgili öne çıkan kaygılar, tarım ve gıda ürünlerinin menşei, üretimin çevreye etkisi ve iklim değişikliğiyle mücadele konularını gündeme getirmiştir.
Gıda ve tarım ürünleri arzının ve fiyatlarının sürdürülebilir bir yapıda olması, gerek toplum sağlığı açısından gerekse sosyal ve ekonomik açılardan büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde tarımsal üretim; kuraklık, don, aşırı yağış ve diğer doğal afetler gibi iklim koşullarına ve üretim tercihlerinde yaşanan beklenmedik değişimlere göre şekillenmektedir. Ayrıca, dağıtım zincirindeki yapısal sorunlar üretici fiyatlarıyla tüketici fiyatları arasındaki ilişkiyi bozmakta ve fiyatlardaki dalgalanmaların boyutunu artırabilmektedir. Tarımsal üretim ile gıda ve ürün fiyatlarında çeşitli şekillerde ortaya çıkan dalgalanmalar nedeniyle bu piyasaların yakından takibi zorunlu hale gelmiştir
Tarım esas zenginlik kaynağımızdır. Ekonominin temel taşlarından biridir. Sadece ekonomik değil sosyokültürel ve ahlaki bir gerçektir. Türkiye, tarımsal anlamda pek çok açıdan önemli avantajlara sahip, ciddi potansiyel barındıran bir ülkedir. Türkiye’de yaklaşık 12 bin çeşit bitki türü bulunuyor ki bunların da 3.500-4.000 civarı endemiktir. Biyoçeşitlilikte aslında bir hazinenin üzerinde yaşamaktayız. Bereketli hilal olarak tanımlanan Mezopotamya, Anadolu coğrafyası, 12 bin yıl önce ilk tarımsal faaliyetlerin başladığı topraklardır. Bu yönü bile Türkiye’yi dünyanın birçok ülkesinden tarımsal anlamda farklılaştırıyor ve öne çıkartıyor.
Türkiye’nin coğrafi yapısı, iklim çeşitliliği kadar jeopolitik konumu da tarım ve gıda sektörü açısından önemli bir avantaj. Dört saatlik uçuş mesafesinde dünya nüfusunun yüzde 40’ına ulaşabiliyor, 1,9 trilyon dolarlık tarımsal ticaret hacmine sahip bir bölgenin tam ortasında konumlanıyoruz. Eğer tarımsal değerlerimize sahip çıkar ve üretiminden katma değerli şekilde pazarlanmasına kadar doğru bir strateji ortaya koyabilirsek müthiş bir fırsata sahip olduğumuzu görürüz.
Tarımın ne kadar stratejik bir alan olduğunu, gıdanın ne kadar hayati önemde olduğunu maalesef Kovid-19 pandemisinde olduğu gibi acı tecrübelerle test ettik ve etmeye devam ediyoruz. Gelecek 20-30 yıl, Türkiye’nin tarımda bulunacağı konum, izleyeceği strateji ve oluşturacağı politikalara bağlı. Eğer eldeki kaynaklar doğru kullanılır ve yönetilir, gerçekçi ve kırsal dengelerle uyumlu kalkınma stratejileri ortaya konursa gelecek Türkiye için parlak olacaktır. Ama ortaya doğru bir vizyon ve gerçekçi politikalar ortaya konulmazsa bugün fırsat olarak değerlendireceğimiz başlıklar yarın risk ya da kriz olarak da karşımıza çıkabilir. Bu tamamen bizim ortaya koyacağımız perspektif ve izleyeceğimiz yol ile şekillenecektir.
Türkiye’nin 2023 tarım hedefleri aslında gelecek 20-30 yıl için ortaya konan hedeflerden çok farklı olmayacak. Zira 2023 hedefi, gelecek 20-30 yıllık hedefin ilk adımları niteliğinde. Türkiye’nin elinin güçlü olduğu alanlar var. Eğer tarımda bu alanları iyi değerlendirebilirsek, bunların getirisi oldukça yüksek olacaktır. Bugün Türkiye’nin tarımsal ihracatına baktığımızda son 6-7 yıldır 16-18 milyar dolar arasında değişiyor. Ancak sahip olduğu potansiyel ve fırsatlara baktığımızda söz konusu rakamı 4’e 5’e katlamak hayal değil. İşte bizim burada tarımda verimli ve kaliteli üretime olduğu kadar, katma değerli üretim ve markalaşma sürecine de odaklanmamız lazım. Tarım ve gıda sanayi salt üretimden ibaret değil, o üretimin anlamlı hâle gelebilmesi için katma değerli şekilde işlenmesi ve markalı şekilde pazarlanması lazım.
Anadolu coğrafyasında tarım ile turizmin harmanlandığını, tıpkı Fransa, İtalya ve İspanya’nın yaptığı gibi, agro-turizmi de ajandamıza almamız gerekiyor. Tarım ve gıdayı gastronomiyle bütünleştirmemiz lazım. Kırsalda yeni bir hikaye yazmamız şart. Anadolu’nun kadim bilgisini, kültürünü, gelenek ve göreneklerini ürünlerle birlikte bir hikaye şeklinde sunabiliriz. Bunun yolu da kırsal kalkınma politikalarının doğru şekilde oluşturulmasından geçiyor. Bunu başarabilirsek tarım, gıda, turizm sektörler arası ciddi bir sinerji yaratacaktır.
Eskiden geleneksel olarak çiftçi ne üretirse toplum da onu tüketirdi. Şimdi tüketici ne istiyor ve talep ediyorsa üreticinin onu ürettiği bir duruma doğru evrildik. Dolayısıyla tarımsal üretim deseninin belirlenmesinde tüketici davranış ve talepleri çok daha ön plana çıkıyor. Toplumun eğitim ve bilinç düzeyi arttıkça artık daha sağlıklı ve güvenilir gıda talebi artıyor. Trend olarak, insan sağlığı açısından risk içermeyen, faydası bilimsel açıdan kanıtlanmış, sağlıklı besinlere talep artıyor ve artacaktır. Tüketici artık ürünün kendisi kadar o ürünün yetiştirilme koşullarını da sorguluyor. Kimyasaldan uzak, doğa ile dost üretim modellerinden elde edilen gıda ürünlerini tüketmek istiyor. Bunu hem kendi sağlıklı tüketimi hem de ekolojik sistemin tahribata uğramaması ve sürdürülebilirlik adına talep ediyor.
Küresel anlamda tarım ve gıda endüstrisi yaklaşık 9 trilyon dolarlık bir hacme sahip. Sektörün doğrudan ve dolaylı yoldan küresel istihdamdaki payının yüzde 40 civarında olduğu hesaplanıyor. Üretim, depolama, lojistik, pazarlama, satış ve dağıtım gibi zincirin tüm halkalarında yaşanan bir değişim ve blockchain gibi gerçeklik var. Ve bu konulara sadece ekonomik boyutuyla yaklaşmak eksik ve yanlış olur. Yakın gelecekte söz konusu değişimin sosyolojik, ekolojik ve politik yansımaları daha fazla hissedilecek. Zira tarım artık bir dış politika enstrümanı olarak devletlerarası ilişkilerde daha sık kullanılmaya başlandı.
Jeopolitik risklerin arttığı dönemlerde ülkeler birbirlerine yönelik ambargolarında tarım ve gıda ürünleriyle restleşir hale geldi. Türkiye’de maalesef tarım ve gıda alanında kronik sorunlar kısır döngü içerisinde tartışılmaya devam ediyor. Maliyet, üretim planlaması ve verimlilik, kalite, arz-talep dengesi, katma değerli üretim, pazarlama ve fiyat istikrarı gibi konularda hâlâ sıkıntı yaşanıyor. Ama öte yanda dünya artık tarımda yeni oyun planlarını gündemine almış durumda. Tarımda yarını planlayabilmek için bugünkü değişimi iyi okumak gerekiyor.
Bir tarım ülkesi olduğumuzu, Ekonomik kalkınmamızın temelini tarımın oluşturduğunu hiçbir zaman unutulmamalıyız. Çiftçiliğin kazançlı bir meslek haline getirilmeli, insanların doğduğu yerde doyurulacağı, üreticinin ürettiğinin karşılığı alacağı, bilimsel bilgi ile tarıma dayalı sanayinin ürünleri geliştirmek suretiyle ülke ekonomisine daha fazla katkı yapacağı, markalaşmanın sağlandığı, üretim planlamasının esas alındığı bir politika oluşturmalıyız. Daha geniş tarım alanlarına, daha modern teknik metotlarla bitkisel ve hayvansal üretim bileşkesiyle tarım yapmak zorundayız. Gençlerin tarıma teveccühünü arttırılmalıdır. Yöresel ve bölgesel ürünler marka haline getirilmeli, tarıma dayalı sanayileşme öncelenerek katma değerli üretime ağırlık verilmelidir. ‘Büyük ve Güçlü Türkiye’ hedefiyle Cumhuriyetin 100. Yıldönümü olan 2023 yılına yaklaşırken, gıda güvenliği ve pazarlaması ile küresel bir güç olmalıyız. Çok üretmek artık tek amaç olmamalı, nitelikli ve stratejik üretim esas alınmalıdır.
Türkiye olarak biz de planlarımızı ve hedeflerimizi 2023’te 90 milyon nüfus, artı 50 milyon turist toplam 140 milyonu doyurmak ve tarımda Dünya’da ilk 5’e girmek üzerine kurgulamalıyız. Toprak, su ve ormanlarımızın kıymetini bilerek, sürdürülebilir bir üretim ve tüketim modeli geliştirilmeliyiz. Gıda güvenliğini sağlamak amacıyla, daha planlı, daha verimli ve daha kaliteli üretim yapmalıyız. Doğru stratejilerle doğru adımlar atılırsa Türkiye, tarımda hızlı kalkınacak, dünyada çok önemli bir yerde olacaktır. Gelecek kuşaklara daha üretken ve daha müreffeh bir ülke bırakmalıyız.
Tüketiciyi korumanın üreticiyi korumadan geçtiği daima göz önünde bulundurulmalıdır. Arz güvenliğinin olmadığı bir ortamda tüketicinin korunmasından ve gıda güveliğinden bahsedilemeyecektir.
Ahlakımız bizi zaferden değil, seferden sorumlu tutar. Seferimiz ise kardeş kalarak iyiliği yayma çabasıdır. “Aklımız her durumda tedbiri şart koşar; zira tedbirsiz sefer intihardır. Ahilik, bu toprakları bize bırakan bilge atalarımızın, seferimizin selameti için aldığı tedbirlerdir.” Bizler gücümüz ölçüsünde yapmak zorunda olduklarımızdan sorumluyuz.
#topragınadamı
