Kanaatkâr Badem ve Kıymeti
Badem meyvesinin anavatanı Orta ve Batı Asya’dır. Daha sonraları Çin, Hindistan, İran gibi ülkelerden diğer Akdeniz ülkelerine İpek Yolu ticaretleriyle taşınıldı. Türkiye, Suriye, İran gibi ülkeler de 4000 yıl öncesinde badem kültüre alınmıştır. Ülkemizin birçok bölgesinde yabani badem ağaçlarına rastlamak mümkündür. İtalya ve İspanya’da yetiştirilmeye başlanıp İspanya’dan ise 1700’lü yıllarda ABD’nin Kaliforniya eyaletine taşındı. Günümüzde Kaliforniya badem yetiştiriciliği ve ticaretinde dünyaya yön vermektedir.
Badem yetiştiriciliği kolaydır ancak ihtiyaç duyulan iklim koşulları zordur. Yetiştiriciliğin en önemli zorluğu ilkbahar geç donlarıdır. Çünkü badem ılıman iklim meyveleri içinde en erken çiçek açan türdür. Badem ağacı hemen hemen her bölgede yetişebilir ancak bu durum meyve vereceği anlamına gelmez. Don ve aşırı yağmur alan ıslak, ağır, killi topraklara karşı hassastır. Dünyada en çok bademin yetiştirildiği Kaliforniya’da bile 1970 yılına kadar badem çeşitleri ıslah edilmeye çalışılmıştır. Badem ağaçları kendine kısır olup ürün alabilmek için en az 2-3 çeşidin “karşılıklı olarak tozlanması” gerekir, tek bir ağaç ile badem meyve vermez. Ayrıca böceklerle tozlanan bir tür olduğundan, tozlanma ve döllenmenin iyi olabilmesi için arılara ihtiyaç duyulur. 40-50 yıllık bir ömre sahiptir. Badem ağaçları anaçlara aşılanarak çoğaltılır, 3-4 yaşında meyve verir.
Dünyada 3,1 milyon ton badem üretimi yapılmaktadır. Dünya badem üretiminin %58,8’sini ABD gerçekleştirmektedir. İspanya %10,6, İran %4,3, Fas %3,6 ve Türkiye ise %3,1’lik üretimi ile dünyada beşinci sırada yer almaktadır. Badem yetiştiriciliğinin, dünya kabuklu meyve üretimi içerisinde önemli bir yeri vardır. Dünyadaki toplam badem alanı 2000 yılında 1,7 milyon hektar iken, 2019 yılında %15 artışla 1,9 milyon hektara yükselmiştir.
Çiçekleri açık beyaz ya da pembe renkli olarak baharın müjdecisi olarak açmaya başlar. Kullanımı kalp krizi riskini düşürmektedir. Bağışıklık sistemini düzenler. Vitamin ve mineral sağlaması açısından oldukça yararlıdır. Sindirim sistemini düzenler. Yağı cilt problemleri ve cilt kuruluğunda tercih edilir. Anne sütüne olumlu etki sağlar, çocuklar için vücudun gelişmesinde faydalıdır ve hamile kadınların kullanımı hem süt artırımı hem bebek gelişimi hem de kendi sağlığı açısından uzmanlar tarafından tavsiye edilmektedir. Strese sahip olan kişilerde kullanması durumunda olumlu etkiler yarattığı bilinir. Saç dökülmesi, saç sağlığı ve saç parlaklığı için kullanılır. Kilo vermek isteyen kişiler tarafından önemli bir antioksidandır. Doğanın en şifalı besinlerinden olan bademin kavrulmuş, tuzlanmış olanlarını tercih etmeyelim. Çünkü ısıya maruz kalınca içerdikleri faydalı yağlar bozulur, özelliklerini kaybeder.
Ülkemizde badem, kültürel işlemlerin uygulanması gereken bir tür olarak algılanmamaktadır. Diğer meyve türleriyle kıyaslandığında badem ağaçları, hemen hemen tüm teknik işlemlerden (budama, sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele vb.) yoksun bırakılmıştır. Susuz, kıraç topraklarda badem iyi yetişir inanışı süregelmiş, genellikle bahçe kenarlarına sınır ağacı olarak düşünülmüştür.
Ülkemizde yaklaşık 470 bin dekar alanda badem yetiştiriciliği yapılmakta olup, Doğu Karadeniz haricinde her bölgede dikilmekte, Ege Bölgesi tek başına toplam badem alanlarının %48’ine sahiptir. Buradan da anlaşılacağı gibi badem aslında sıcak iklim bitkisidir. Ancak yetiştiriciliğinin kolay olması, az su isteği, kireçli, çakıllı topraklara bile dayanması dolayısıyla bademe talebi arttırmıştır. Fakat ülkemizde özellikle karasal iklimin sahip olduğu bölgelerde yetiştiriciliği riskli olup bu gibi yerlerde ancak 3-5 yılda bir ürün alınabilmektedir.
Destek ve teşviklerle üretimi artırılmaya çalışılan Orta Anadolu Bölgesinde uygun yer ve yöneylerin ve geç çiçek açan çeşitlerin seçimiyle, uygun dikim sistemlerinin kullanılmasıyla badem yetiştiriciliği başarılı bir şekilde yapılabilir. Orta Anadolu’yu Ege ve Akdeniz Bölgelerine bağlayan geçit bölgelerinde uygun rakımlarda badem bahçesi tesisi artırılmalıdır. Son yıllarda ülkemizde badem ve ceviz üretiminde bir artış görülmektedir. Sert kabuklu meyve üretimindeki bu artışın başlıca nedenleri;
Orman ve hazine arazisinde ağaçlandırma projeleri kapsamında kiralanarak veya üreticilerimizin kendi arazilerine ceviz ve badem yetiştiriciliğine açılması, Tarım ve Orman Bakanlığınca desteklenmektedir. Tarımsal teknolojilerdeki ilerlemeler (Yeni çeşit/anaçların yaygınlaşması, don kontrolü sistemleri, tarımsal mekanizasyon makinalarının yaygınlaşması vb.), bademin dekara karlılık oranlarının yüksekliği, iç piyasanın sert kabuklu ürünlere olan talebinin sürekli artması badem yetiştiriciliğini gündeme taşımıştır.
Baharın müjdecisi badem yetiştirmenin neden bu zamanda yazıldığını soranlar olacaktır. Bakanlığın yeterince üretilmeyen çok uzun yıl bitkisi, karlı üretim yapılabilecek ve özellikle su kısıtı ile üretilebilecek badem yetiştiriciliğine verdiği destek, hibe ve imkânlar kayda değerdir. Ancak proje hedefi göz ardı edilerek Orta Anadolu’da su kullanım izninin tarla bitkilerine kaydırılması sonucu amacına ulaşmadı desteklemenin kaldırılma korkusudur. Bu destekleme doğru bir destekleme ve mutlaka devam ettirilmelidir. Özel ağaçlandırma projelerine verilen imkân ve desteklerin yerinde ve sürekli takibi gerekmektedir.
Konya Kapalı Havzasında yeraltı suyu durumu açısından Badem Yetiştiriciliğini önemli bir alternatif. Orman Genel Müdürlüğü özel ağaçlandırma kapsamında badem yetiştiriciliğini hibe teşvik ve ihtiyaç duyulan sulama sularının temini konusunda DSİ Genel Müdürlüğü ile yaptığı protokolle desteklemektedir. Özel ürün yetiştiriciliği adında badem bahçelerinin sulanması için alınan su kullanma belgeleri suistimal edilmekte, tarla tarımında kullanılmaktadır.
Kurulacak badem bahçelerinde dört yılsonunda giderlerin tümü ve kuruluş masrafları karşılanabilmektedir. Tam verim çağına gelmiş 7 yaş ve üzeri bir badem bahçesinde yıllık 10.000 TL kar elde edilebilmektedir. Yağışlar hariç 200-300 mm su isteği ile Orta Anadolu’da teşvik destek yanında üretimi zorlanmalıdır. Badem bahçesinde ekonomik verim olarak 35 yıl düzenli verim alınabilmektedir.
Havzadaki kuraklık durumu yağışların uzun yıllar ortalamasına göre daha düşük gerçekleşmesi ile genel kuraklık pozisyonuna göre daha olumsuz yönde ilerlemektedir. Son yıllarda havzada suyu azalan veya kuruyan kaynaklar, dereler, göl-gölet-sulak alanların yanı sıra her yıl ortalama 1 m ve daha fazla seviyesi düşen yeraltı suları bunun en önemli göstergesidir.
Ruhsatlı kuyuların neredeyse 3 katı kadar olan ruhsatsız kuyuların kazıldığı veya kazılacağı esnada teknik destekten yoksun olduğu için havzanın önemli bir bölümünde ciddi bir tehlike olarak duran tuzlu ve niteliksiz su seviyeleri temiz ve kullanılabilir su seviyeleri ile karışmakta ve kullanılabilir sular da kirlenerek kullanılamaz hale gelmektedir. Havzadaki kuraklık ve aşırı YAS tüketimi ve giderek artan yeraltı suyu düşümleri nedeniyle Orta Anadolu’da tarım paydaşları sulu tarımın geleceğini tartışılmış ancak net bir sonuç ortaya konamamıştır.
Badem bahçelerinin kurulmasının desteklemesi yanında Tarım Orman Bakanlığımızca yürütülen arazi toplulaştırma çalışmalarında mutlaka bloklar arası ağaçlandırma 1 sırası badem olmak üzere bloklar arası 3 sıra ağaç doğaya emanet edilene kadar bakım şartı göz önüne alınarak projeye dahil edilmelidir. Toplulaştırmada ağaçlandırmanın amacı sadece yeşil alan oluşturmak değil; özellikle hububat alanlarında döllenme dönemi olumsuz rüzgârların zararını kırmak, erozyonu azaltmak ve bitkilerin zararlılardan korunmasında faydalı böcek dediğimiz biyolojik mücadelede faydalı böceklere konukçu olması anlamında ağaçlar önemlidir.
Türkiye birçok meyve üretiminde kendine yeterli iken badem, ceviz, muz ve diğer tropikal meyvelerde yeterlilik derecesi düşüktür. Türkiye badem üretim miktarı 2019 yılı verilerine göre yaklaşık 150 bin ton olup kullanım ihtiyaçlarını karşılayabilmek için çok fazla miktarlarda badem ithalat etmekteyiz. Ülkemiz yıllara göre değişmekle birlikte 2019 verilerine göre yıllık yaklaşık 100 milyon dolar değerinde badem ithal etmiştir. Ülkemiz coğrafik yapısı dikkate alındığında badem tarımı yapmaya uygundur. Yapılacak olan yeni bahçe tesisleri ile badem ithalatı azalacak ve böylece ülke dış ticaret açığının kapanmasında önemli katkılar sağlayacaktır.
“Kıyamet koparken bile elinizde bir fidan varsa onu dikiniz. ” diyen Peygamber Efendimiz, bir başka hadislerinde de bir Müslümanın diktiği ağaçtan yenen şeylerin her birinin kıyamete kadar sadaka olacağını bize haber veriyor.
Ülkemiz toprak iklim ve su kaynakları dikkate alındığında badem yetiştiriciliğine çok elverişli bir konumda bulunmaktadır. Ülkemiz yıllık yağış miktarı ve su kaynakları düşünüldüğünde zengin bir ülke değildir. Sürdürülebilir tarım için kullanılabilir su kaynaklarımıza uygun bitkisel ürün planlaması yapılması zaruridir. Badem birçok bitki türüne göre kısıtlı sulama sistemine göre ülkemizde karlılığı sağlayarak üreticilerimizin alternatifi ve umudu olmalıdır.
#topragınadamı
